قلعه دختر بیدستان: قلعۀ نوشناخته اسماعیلیان در قومس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تهران

چکیده

قلعه دختر در 12 کیلومتری شمال روستای بیدستان از توابع دهستان طرود به خط مستقیم، در حاشیۀ شمالی کویر مرکزی فلات ایران واقع است. بنابر پراکندگی جغرافیایی قلمرو دولت اسماعیلیه و حضور آنان حدود دو قرن در ناحیۀ قومس، نسبت به قلاع ناحیۀ مذکور جهت اسماعیلی دانستن آنان باید توجه ویژه مبذول داشت و از طرفی با احتیاط بحث نمود. شواهد موجود در قلعه دختر بیدستان نظیر سفال‌ها، نوع معماری و به ویژه شیوۀ مدیریت منابع آبی و ذخیره‌سازی آن احتمال فراوانی را جهت اسماعیلیه بودن بنا متذکر است. با در نظر گرفتن قلعه دختر بیدستان به عنوان یک قلعۀ اسماعیلی امکانات اقتصادی دولت اسماعیلیه در مطالعات این حوزه تحول چشمگیری خواهد یافت. آشکار است که اسماعیلیان در طول دو قرن تسلط خود بر قلاع ناحیۀ قومس توانسته بودند بر شاهراه‌های تجاری مهمی نظیر شاهراه خراسان و نیز راه‌های منتهی از قومس بر طبرستان و جرجان مسلط شوند و نیز از آن‌ها بهره‌برداری کنند. با اسماعیلی دانستن قلعه دختر بیدستان این مسئله نیز مطرح است که آنان بر راه اصفهان به دامغان و بسطام نیز از سمت جنوب مسلط بودند و با بهره برداری از معادن گوناگون پیرامون قلعه چون معادن مس و طلا به اضافه تسلط بر راه‌های منتهی به قلب قومس بر منابع اقتصادی مهمی نیز مسلط شدند و این امر بر تثبیت پایگاه اقتصادی آنان در طول حیات دولت ایشان افزود است.
 پژوهش حاضر به معرفی و توصیف قلعه دختر بیدستان و موقعیت تاریخی آن خواهد پرداخت. مسئله پژوهش پیش رو آن است که قلعه دختر را می‌توان از جمله قلاع اسماعیلیان ناحیۀ قومس به شمارآورد؟ و آنکه اهمیت قلعه مذکور برای اسماعیلیان چگونه توجیه می‌شود؟ اهمیت جغرافیایی قلعه دختر بیدستان و همچنین شواهد موجود در قلعه احتمال فراوانی را جهت اسماعیلیه بودن آن می‌دهد.

کلیدواژه‌ها